Składająca się z dwóch części książka zawiera chronologiczny zarys dziejów powieści, na których wychowało się kilka pokoleń Polaków, oraz prace szczegółowe, skupiające się na wybranych aspektach tego gatunku. Kluczem kompozycyjnym rozprawy są przełomowe dla dziejów Polski i rynku czytelniczego wydarzenia, jak wybuch wojny, okupacja, odwilż, marzec 1968, a wreszcie upadek PRL-u. Zmieniające się warunki polityczne i społeczne stały się m.in. przyczyną bogactwa i różnorodności powstałych w tym okresie powieści dla dzieci i młodzieży. Poza tym każda powieść historyczna, choćby najwierniej trzymała się faktów, pełni funkcję lustra współczesności, ponieważ autor wpisuje w nią świadomość własnego czasu oraz aktualne problemy. Wiedza o tym, o czym mówi ten rodzaj literatury, jest sprawą wielkiej wagi. To ona w końcu kształtuje młode umysły.