W monografii przedstawiono istotę, genezę, przesłanki oraz zasady podejmowania i realizacji publicznoprawnych form współdziałania jednostek samorządu terytorialnego w Polsce i wybranych państwach Europy. Wychodząc z założenia, że obecny podział zadań publicznych między jednostki samorządu terytorialnego nie jest doskonały, wykazano, że podejmowanie różne formy współdziałania mogą stanowić mechanizm określonej dobrowolnej korekty zastosowanego przez ustawodawcę sposobu podziału zadań między takie jednostki i przyporządkowanych im środków na ich realizację. Przedstawiono m.in. charakter prawny, zasady i tryb: zawierania porozumień i tworzenia zawiązków jednostek samorządu terytorialnego, przekazywania lub powierzania wykonywania zadań publicznych oraz źródła ich finansowania. Podejmowanie różnych form współdziałania, zgodnie z zasadami dobrowolności i poszanowania samodzielności współdziałających jednostek samorządu terytorialnego, uznano za wyraz utrwalania demokratycznych procesów w realizacji zadań publicznych, mających istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania państwa. Wymienione zagadnienia są analizowane na tle ewolucji umownych form działania administracji publicznej z uwzględnieniem materiału normatywnego, poglądów doktryny i dorobku orzecznictwa w aspekcie prawno porównawczym. Zaprezentowano koncepcję umowy administracyjnej (publicznoprawnej) francuskiej, hiszpańskiej, greckiej, niemieckiej, austriackiej, szwajcarskiej i rosyjskiej. Wprowadzenie: Zapoczątkowaną w Polsce w 1990 r. reformę ustrojową i gospodarczą oparto na kilku zasadniczych założeniach ideowych oraz prawnych i społecznych, m.in. przywrócenia wolnych wyborów, wprowadzenia gospodarki wolnorynkowej opartej o zasady uczciwej konkurencji, demokratyzacji procesów podejmowania decyzji, decentralizacji w zarządzaniu procesami publicznymi oraz budowy społeczeństwa obywatelskiego. Ważnym składnikiem tych reform stała się prawna instytucja samorządu terytorialnego, reaktywowanego - po kilkudziesięcioletniej przerwie - w pierwszej kolejności na stopniu gminy, a od 1999 r. również na stopniu powiatu i województwa. Częściowo wykorzystano doświadczenia wynikające z funkcjonowania samorządu terytorialnego w okresie II Rzeczypospolitej oraz państw Europy Zachodniej, w których samorząd terytorialny jest rozwiązaniem ustrojowym obecnym od XIX wieku. Nie dokonano jednak prostej recepcji tych rozwiązań, lecz podjęto próbę ich dostosowania do polskich warunków kształtowanych sytuacją społeczno-gospodarczą charakterystyczną dla dekady lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Przekazując ze sfery administracji rządowej do samorządu terytorialnego zadania publiczne, kompetencje do ich wykonywania oraz środki finansowe, nie przeprowadzono szczegółowych analiz, które umożliwiałyby optymalne - w zaistniałych w tym czasie warunkach - rozwiązanie tego problemu. Często doraźne potrzeby dominowały nad założeniami poprawnie skonstruowanego procesu decentralizacji w wykonywaniu zadań publicznych i sposobach oraz metodach ich finansowania. W różnych okresach dochodziło do mniej lub bardziej świadomego naruszania przez ustawodawcę konstytucyjnej reguły adekwatności zadań i środków finansowych przeznaczonych do ich realizacji, czego dowodem jest bogate orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego oraz sądów administracyjnych. Jest to argument uzasadniający tezę, według której proces przekazywania zadań do wykonywania przez samorząd terytorialny następował często bez uprzedniego zbadania możliwości ich realizacji przez ten samorząd. Nieprzypadkowo od 1990 r. aż czterokrotnie dokonywano istotnych zmian w ustawowo konstruowanym modelu dochodów jednostek samorządu terytorialnego (odpowiednio w latach 1990, 1993, 1998 i ostatnio w 2003 r.). Dowodzi to braku nie tylko prawidłowych rozstrzygnięć, które z zadań publicznych powinny być realizowane przez administrację rządową, a które przez jednostki samorządu terytorialnego, jak również jaki powinien być podział tych zadań pomiędzy poszczególne