Zamieszczone w tym tomie artykuły dotyczące powieści napisanych na przestrzeni XX wieku aż do czasów współczesnych, tj. do roku 2005, starają się uchwycić zależności między zmiennym kontekstem historycznym i kulturowym a charakterem powstającej w danym okresie literatury, szukając zarazem w tej zmienności pewnych elementów trwałych. Tym, co narzuca się czytelnikowi, który takiego przeglądu w czasie dokonuje, jest stosunek pisarzy do historii - sprawa ta jawi sie jako kluczowa. Charakterystyczna dla literatury XIX wieku umiejętność postrzegania i prezentowania indywidualnych doświadczeń we współzależności ze światem i przeżyciami innych ludzi, powraca znowu w drugiej połowie oraz u schyłku XX wieku. Odniesienia do przeszłości i historii przybierają formy bardzo różnorodne - od biografii, autobiografii czy narracji quasi-historycznej do intertekstualnych aluzji, kolażu lub pastiszu, lącząc elementy tradycyjnego realizmu ze strategiami typowymi dla postmodernizmu. Pisarze, których twórczość jest tu przedmiotem rozważań, reprezentują różne postawy wobec doświadczenia historycznego, wykorzystują też przeświadczenie o doniosłości tych doświadczeń dla świadomości indywidualnej i zbiorowej, oraz o potrzebie zarejestrowania ich przez literaturę.