Książka jest wszechstronną prezentacją nurtu realistycznego w malarstwie polskim drugiej połowy XIX wieku, zarówno jego genezy, najstotniejszych osiągnięć, jak i konsekwencji dla dalszego rozwoju sztuki polskiej, Przedstawiciele tego kierunku przedkładali kryterium prawdy ponad kryterium piękna, odrzucali akademicką idealizację i romantyczną wizję na rzecz wierności wobec natury w całej przypadkowości jej form oraz zjawisk. Drugi z tytułowych terminów - naturalizm - mocniej osadzony w historii literatury niż w historii sztuki, jest postrzegany jako bardziej radykalna, skrajna formuła realizmu. Dla obydwu punktem wyjścia była bezpośrednia obserwacja i ścisły obiektywizm w odtwarzaniu rzeczywistości.