Rzeczpospolita Obojga Narodów. Srebrny Wiek. Część pierwsza trylogii "Rzeczpospolita Obojga Narodów" (opublikowana w 1967 roku) obejmuje niespełna 80 lat naszych dziejów, w tym pełną dramatyzmu historię kolejnych elekcji. "Srebrny Wiek" zaczyna opis okresu bezkrólewia po bezpotomnej śmierci Zygmunta II Augusta (1572), kończącej rządy Jagiellonów. Po krótkim epizodzie Henryka III Walezego (1573-1574), dziesięciolecie panowania Stefana Batorego (1576-1586) wypełniły próby naprawy i umocnienia władzy królewskiej oraz wojny z Moskwą o Inflanty. Jego następca, Zygmunt III Waza (1587-1632) - mecenas sztuki, gorliwy katolik, zwalczający reformację - swymi pretensjami do tronu szwedzkiego doprowadził Rzeczypospolitą do długotrwałego konfliktu zbrojnego ze Szwecją; bez sukcesu zakończyła się próba osiągnięcia tronu moskiewskiego (1609-1618), a także wojny z Turcją (Cecora 1620, Chocim 1621). Okres rządów jego syna, Władysława IV Wazy (1632-1648), Jasienica określa jako "babie lato Rzeczypospolitej". Politykę dynastyczną Wazów ocenia negatywnie: "Katastrofę przyniosły doktryny i ambicje ludzi, którzy [...] tylko z tytułu prawa, lecz nie sercem, byli królami Polski, wielkimi książętami Litwy i Rusi". Rzeczpospolita Obojga Narodów. Calamitatis regnum. "Calamitatis regnum", druga część trylogii "Rzeczpospolita Obojga Narodów" (opublikowana w 1967 roku), opowiada o burzliwych latach 1648-1696, znanych z kart powieści Sienkiewicza. Zakończone abdykacją panowanie syna Zygmunta III Wazy, Jana II Kazimierza (1648-1668), który zmagał się z wojną z Kozakami (powstanie Chmielnickiego), z Rosją i Szwecją (tzw. potop, 1655-1660), przyniosło wyniszczenie kraju, chaos w życiu politycznym, rozpanoszenie sobiepaństwa i anarchii, utratę terytoriów i osłabienie znaczenia Rzeczypospolitej. Po rządach Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1669-1677), władcy nieudolnego i uległego wobec magnatów, chwilowo tylko poprawiło sytuację wstąpienie na tron Jana III Sobieskiego, znakomitego wodza i przewidującego polityka, który starał się, z miernym skutkiem, wzmocnić władzę królewską. Jasienica szczególnie ceni tego ostatniego: "Króla, który walczyć musiał z rodzimymi królewiętami, lecz nie słuchał obcych ambasadorów. Gdyby losy umieściły indywidualność Jana III wśród bardziej sprzyjających okoliczności, może dziejom naszym przybyłby trzeci tytuł Wielkiego mocarstwa." Rzeczpospolita Obojga Narodów. Dzieje agonii. "Dzieje agonii", część trzecia trylogii "Rzeczpospolita Obojga Narodów" (opublikowana w 1972 roku), opisuje dramatyczne dla naszej historii lata 1696-1795, nasilający się proces upadku państwa prowadzący do tragicznego końca. Sprzyjało temu burzliwe panowanie Augusta II zwanego Mocnym (1697-1706, 1709-1733) i jego syna Augusta III (1733-1763) z saskiej dynastii Wettinów, przeplecione krótkotrwałymi epizodami rządów Stanisława Leszczyńskiego (1704-1709 i 1733-1736). Wykorzystując prywatę magnatów, bezsilność zrywanych sejmów, Rosja skutecznie przeciwstawiła się próbom reform ustroju, stając się gwarantem istniejącej w Rzeczypospolitej sytuacji. Objęcie tronu przez Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764-1795), rzecznika reform i wzmocnienia państwa, doprowadziło do wybuchu konfederacji barskiej (1768-1772), po którym nastąpił pierwszy rozbiór Rzeczypospolitej między Rosję, Prusy i Austrię. Dalsze dzieło wewnętrznej odbudowy kraju obaliły konfederacja targowicka (1792) i interwencja wojsk rosyjskich zakończona drugim rozbiorem Rzeczypospolitej. W ślad za klęską powstania kościuszkowskiego (1794) nastąpił trzeci rozbiór i abdykacja króla (1795) oraz utrata państwowości na ponad stulecie. Według Pawła Jasienicy kraj zgubiły grzechy dawnej historii. "Od wygaśnięcia Piastów aż po dni Stanisława Augusta interesy władzy i narodu zbyt często wyglądały jak dwie linie rozbieżne, niekiedy znajdowały się w ostrym konflikcie". Polska Piastów i Polska Jagiellonów