TERROR I WIELKOŚĆ

W tej szeroko zakrojonej książce Kevin M. F. Platt skupia się na głównym paradoksie rosyjskiej historii: na tym, że ceną postępu tak często było traumatyczne cierpienie, zadawane społeczeństwu przez aparat państwowy. Okresy panowania Iwana Groźnego i Piotra Wielkiego stanowią najbardziej żywe przykłady tego zjawiska przed rewolucją październikową. Obaj władcy byli zarazem fetowani za swoje wielkie osiągnięcia i nienawidzeni z powodu nadzwyczajnej przemocy, jaką stosowali w czasie swego panowania. W wielu opisach tych postaci bilans między pochwałą a potępieniem pozostaje nierozstrzygnięty, dość często przemoc jest zwyczajnie wypierana ze świadomości. Platt bada historyczne i kulturalne wizerunki tych dwóch władców od początków XIX wieku do czasów dzisiejszych, analizując, jak kształtowały rosyjskie życie polityczne. Pokazuje także, jak wcześniejsze przedstawienia wpływają na późniejsze próby oceny tych postaci, które za Victorem Turnerem określa mianem liminalnych. W podlegających ciągłym zmianom i często przeciwstawnych ujęciach obu władców Rosjanie spierali się o związek między wielkością a terrorem w praktyce rosyjskiej polityki, mierząc się z faktem, że zbiorowy byt narodu rosyjskiego pozornie został ukuty przez współdzieloną traumę. Platt analizuje dzieła wszystkich ważniejszych historyków, którzy pisali o Iwanie i Piotrze – od Karamzina do współczesnych badaczy. Ale do tych „historyków” zalicza też poetów, powieściopisarzy, kompozytorów, malarzy, gigantów opery, funkcjonariuszy partyjnych, filmowców, wreszcie samego Stalina. Do dzisiaj sprzeczne elementy dziedzictwa Iwana i Piotra stanowią obciążenie dla wszelkich rosyjskich prób pogodzenia się z naturą władzy politycznej – tych z przeszłości, teraźniejszości i przyszłości.