W pracy ukazano działalności harcerskich środowisk"niepokornych" (działających jawnie, niezależnie od władz i wbrew statutowi organizacji w ramach ZHP) i "niezależnych" (podejmujących jawne działania harcerskie i skautowe poza ZHP), na przestrzeni lat 1980-1990 w Polsce. Rozprawa podejmuje próbę pełnego odtworzenia najważniejszych wydarzeń, ustalenia rzeczywistych struktur, form podjętej działalności oraz inicjatorów, liderów poszczególnych środowisk i wybranych przez te struktury władz krajowych. Opisuje także etapy kształtujących się relacji "niepokornych" i "niezależnych" z opozycją (np. NSZZ "Solidarnośc") i szczegółowo z Kościołem katolickim. Podejmuje ocenę zagadnienia opisu i strategii działań komunistów wobec nielegalnej działalności harcerskiej w stanie wojennym i w okresie późniejszym, aż po "okrągły stół" i nowelizację prawa o stowarzyszeniach (marzec 1990 r.) w oparciu o nieznane dotąd archiwalia. Ustala też wzajemne relacje międzyśrodowiskowe "niepokornych" i "niezależnych" oraz ich strategię wobec oficjalnego krajowego ZHP, a także władz Związku Harcerstwa Polskiego poza granicami Kraju (z siedzibą władz w Londynie) i światowego skautingu. Opisuje także pionierską działalność tych struktur wobec Polaków żyjących w ZSRR i ich pomoc w odrodzeniu się polskiego harcerstwa na Litwie, Łotwie, Białorusi i Ukrainie. Jej treść oparta jest głównie na archiwaliach krajowych i zagranicznych, wielu relacjach osobowych, prasie drugiego obiegu i wydawnictwach oficjalnych.